De voordelen van hout als bouwmateriaal

29 april 2021 Architectuur & duurzaam bouwen

Architecturale vrijheid, duurzaamheid, CO₂-opslag, kwaliteit, goede brandwerendheid, thermische isolatie of vochtregulering: de voordelen van hout in de bouw zijn talrijk!

Charline Lefèvre, van het bureau NEY Partners WOW, brengt de voordelen van hout op het vlak van techniek, innovatie en duurzame ontwikkeling onder de aandacht via twee heel recente projecten: Gare Maritime (Brussel) en voetgangers- en fietsbrug Vivegnis (Luik).

Houtbouw gisteren, vandaag en morgen

Charline Lefèvre, Structural Engineer bij het studiebureau NEY & Partners WOW (Timber Engineering), vat voor ons de geschiedenis van de houtbouw samen. Tijdens de industriële revolutie verloor hout veel van zijn populariteit en moest het plaats maken voor staal en gewapend beton. Die materialen maakten grote spanwijdten mogelijk en gaven, in tegenstelling tot hout, geen problemen bij het drogen. Pas na de ontwikkeling van de eerste technische producten (gelijmd gelamineerd hout voor balken en multiplex voor panelen) kwam hout weer in beeld. Toch wordt dit levende materiaal nog door te veel architecten en bouwheren miskend.

Hout biedt nochtans heel wat voordelen in de bouw, merkt Charline Lefèvre op. Ze noemt de belangrijkste: architecturale vrijheid, duurzaamheid (geen ontbossing en momenteel een toename van het aantal bossen in Europa ondanks hun ontginning), CO₂-opslag (en dus minder uitstoot), kwaliteit (dankzij het BIM-ontwerp), prefabricatie (en dus uitvoeringssnelheid), minder overlast op de werf (geen waterverbruik, weinig stof, beperkte geluidshinder, lichter gereedschap enzovoort), beperkte impact op de bodem omdat het gebouw lichter is, goede brandwerendheid, thermische isolatie en vochtregulering.

Twee concrete voorbeelden in België

Voetgangers- en fietsbrug Vivegnis in Luik

Bouwheer: stad Luik
Architect: AM Cornet-Richard
Aannemer-leverancier houtstructuur: Stabilame

Deze 30 m lange metalen voetgangers- en fietsbrug rust op een houten structuur (hellingbaan en kooien). De beplanking (30 m³) is van Belgische eik, de structuur (60 m³) van spintloos Siberisch lariks, twee houtsoorten die door hun natuurlijke duurzaamheid geschikt zijn voor gebruiksklasse 3 en die zonder specifieke behandeling aan weer en wind kunnen worden blootgesteld. Bijzondere aandacht ging naar het risico van waterstagnatie ter hoogte van de knopen en naar de ventilatie van de verbindingen. Die zijn uitgevoerd in geschoorde platstaven of gelijmde deuvels, zodat meer elementen konden worden geprefabriceerd. De vier kooien die de structuren ondersteunen, zijn ontworpen met BIM-technologie. Ze werden in de werkplaats gemonteerd, geassembleerd en vervolgens naar de werf vervoerd, waar ze in de betonfunderingen werden verankerd.

Gare Maritime in Brussel

Bouwheer: Extensa
Arch. Neutelings Riedijk en JDMA
Aannemer-leverancier houtstructuur: Züblin

Dit vroegere goederenstation, gebouwd in het begin van de twintigste eeuw, werd recent omgebouwd tot een winkel- en kantorencomplex (12 R+3-paviljoenen aan weerszijden van een overdekte middenstraat). De bouwheer en de architecten beslisten om voor dit renovatieproject intensief gebruik te maken van hout.

Het studiebureau NEY & Partners WOW inspecteerde het enorme houtskelet, met bijzondere aandacht voor de vochtigheid van het hout, de ventilatie ervan en eventuele schimmelaantasting. Het doel was dit skelet zoveel mogelijk te behouden, door een minimum aan elementen te vervangen. "We stelden dus een volledig in hout uitgevoerd project voor dat aansluit bij de draagstructuur van vastgeklonken metalen vakwerk, maar vanuit structureel oogpunt helemaal op zichzelf staat”, legt Charline Lefèvre uit. "We opteerden voor aansluitende geribbelde vloeren met schroefbevestiging (CLT-platen met ribben van gelijmd gelamineerd hout). Op die manier konden de volumes worden geoptimaliseerd en waren grote overspanningen (tot 8,40 m) mogelijk. Het benadrukt ook het voor dit project gebruikte rooster (1,20 x 1,20 m), dat terugkeert in de ribben. Dergelijke vloeren zijn ook gemakkelijk te demonteren."

 "Voor sommige balken die zwaardere lasten moeten dragen, konden we niet met gelijmd gelamineerd hout werken", vervolgt de ingenieur. "Daarom gebruikten we LVL van sparrenhout, een composietmateriaal samengesteld uit fineerlagen geschild hout van +/- 3 mm die aan elkaar zijn gelijmd. Voor het gewicht van de puntbelastingen in de kolommen kozen we voor LVL van beuk (Baubuche), dat betere mechanische eigenschappen heeft. Hierdoor konden we binnen de door het project opgelegde maximumhoogten blijven. Op die manier konden we de uitdagingen van het project aangaan met houten elementen, zonder staalprofielen te gebruiken."

Elk paviljoen werd in 8 weken geassembleerd en het grootste deel van de ruwbouw was in 10 maanden klaar, wat uitzonderlijk snel is. Ondanks het gebruik van grote hoeveelheden hout (ongeveer 9 000 m³) heeft het project geen grote hap uit het bosbestand gevreten, zoals Charline Lefèvre bevestigt: "De Europese bossen hebben de houtvoorraad die nodig was voor Gare Maritime gegenereerd ... in minder dan 16 minuten!"

De voordelen van hout als bouwmateriaal

"Er staat veel op het spel, bossen zijn essentieel voor de biodiversiteit van de planeet", weet Bernard Buntinx. "Er is 3,8 miljard hectare bos op de wereld, 300 miljoen mensen leven erin en 1,8 miljard mensen zijn er rechtstreeks van afhankelijk voor hun levensonderhoud. Bovendien slaan de bossen 30% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen op. Men zegt wel eens dat 1 m³ hout ongeveer 1 ton CO₂ bevat." In België is iets meer dan 300.000 ha - 43% van de Belgische bossen - PEFC-gecertificeerd. Bijna 500 ondernemingen en sites maken deel uit van de Chain of Custody voor papier en hout in België. Dat is een stijging met 65% in tien jaar.

De PEFC-normen dragen actief bij tot het bereiken van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen. Via twee certificeringen - van het bos zelf en van de controleketen (exploitatie-verwerking-verkoop) - zet PEFC in op elk van die doelstellingen. Het doet dat vanuit economisch oogpunt, maar ook in sociaal opzicht, door kennis te delen met lokale spelers en door in dialoog te gaan en overleg te plegen met de bevolking.

Samenwerking met architecten

U bent architect, bouwheer of aannemer en u wilt PEFC-gecertificeerd hout gebruiken voor een project? Dan raden we u aan de volgende 6 stappen te doorlopen: het aanbod analyseren, de juiste houtsoort voor uw toepassing kiezen, met PEFC-gecertificeerde ondernemingen werken, de eisen voor de houtconstructie in het bestek opnemen, de factuur controleren - samenwerken met een PEFC-gecertificeerde onderneming betekent niet noodzakelijk dat al het hout gecertificeerd is - en communiceren over uw engagement.